کتابهایی که باید«مادران قصه گو» بخوانند.

به گزارش لیزنا، اداره کل امور فرهنگی نهاد همزمان با برگزاري نخستین دوره آموزشی مهارت قصه گویی برای کتابداران کودک سراسر کشور، پوستر معرفي مجموعه كتاب هاي آموزش مهارت قصه گويي با عنوان «مادران قصه گو» را منتشر کرده است که علاقه مندان می توانند با مراجعه به کتابخانه های عمومی سراسر کشور این کتاب ها را امانت گرفته و مطالعه کنند.

در این راستا و به مناسبت برگزاري نخستین دوره آموزشی مهارت قصه گویی برای کتابداران کودک سراسر کشور كه از تاریخ ۲۶ لغایت ۲۹ فروردین ماه، از سوی معاونت توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد و با تدریس استاد مصطفی رحماندوست، شاعر، نوسینده و مترجم کتاب های کودک و نوجوان برگزار مي شود، اداره کل امور فرهنگی نهاد پوستر جدید «این چند کتاب» شامل معرفی نه عنوان از کتاب های موجود در کتابخانه های عمومی کشور در مهارت هاي قصه گويي براي مادران را با عنوان «مادران قصه گو» برای اطلاع مادران و ساير علاقه مندان کتاب و کتابخوانی و اعضای کتابخانه های عمومی منتشر کرده است که در ادامه به اختصار معرفی می شوند.

۱. چگونه كودكان و نوجوانان را به مطالعه علاقهمند كنيم؟/ ماشاء الله كاربخش راوري/ انتشارات مدرسه/ تعداد صفحات: ۱۸۳

گسترش فرهنگ مطالعه، كتابخواني و رجوع به كتابخانهها، چاپ و انتشار كتاب و شيوهي بهرهبرداري از اين ابزار فرهنگساز بيجايگزين فرصت رشد و تعالي را براي جامعه فراهم ميآرود و در اين ميان، ايجاد رغبت و عادت به مطالعه و كتابخواني در بين كودكان و نوجوانان از اهميّت وي‍ژهاي برخوردار است.

اين اثر ارزشمند و كاربردي كه در ۴ فصل نظام يافته تلاش دارد تا به اين سؤال اساسي كه چگونه ميتوان كودكان و نوجوانان را به مطالعه علاقهمند كرد پاسخ گويد.

فصل نخست با عنوان "چرا كودكان و نوجوانان بايد مطالعه كنند" به تبيين دلايل وجود ضرورت ايجاد عادت به مطالعه در كودكان و نوجوانان پرداخته و آثاري را كه اين امر به دنبال خواهد داشت را بيان داشته است.

فصل دوم با عنوان "نقش خانواده" به راهكارهايي كه با رعايت آن، خانواده به عنوان يكي از مهمترين و اثربخشترين عناصر تربيتي بر روي كودك ميتواند عادت به مطالعه را در كودك ايجاد نمايد اشاره دارد.

در فصل سوم هم به تبيين نقش آموزش و پرورش در رشد ميل عادت به مطالعه در كودكان و نوجوانان پرداخته شده و براي اين امر راهكارهاي متعددي را معرفي كرده است.

در فصل پاياني با عنوان "نگاهي به تجربهي ديگران" به مرور تجربههاي موفق در ايجاد عادت به مطالعه در كودكان و نوجوانان در كشورهاي مختلف پرداخته است.

مطالعهي اين كتاب خواننده را با راهكارهاي عملي ايجاد عادت به مطالعه در كودكان و نوجوانان آشنا ميكند آن هم بدون پرداختن زياد به مباحث نظري و تئوريك و از اين منظر كتاب از بسياري آثار مشابه متمايز است.

۲. مهارت قصه گویی/ آني پولووسكي/ مترجم: مصطفی رحماندوست/ مدرسه برهان/ ۷۶ صفحه

قصه گويي سنتي ديرينه و ديرپا است. گذر زمان، تغيير مكان و گسترش وسايل ارتباط جمعي در اهميت، ارزش و تأثير قصه تغييري ايجاد نكرده است. قصه گويي آرامش را هم به قصه گو و هم به شنونده هديه مي كند و فعاليتي ست بي خرج و پربار كه اگر به صورت عادت در خانواده ها درآيد، بسياري از نابساماني هاي رواني فرزندان را درمان مي كند.

«مهارت قصه گوئي» كتابي از خانم آني پولووسكي است كه يكي از قصه گويان حرفه اي و با تجربه است. ترجمه ي كتاب براي خواننده ي ايراني با ملاحظات مترجم حذف و اضافاتي دارد. در برخي از موارد كه مثال هاي كتاب زبان اصلي با حال و هواي فرهنگ ايراني سازگاري نداشته با مثال هايي بومي جايگزين شده است. مطالب كتاب به صورت خلاصه ترجمه شده و توضيحاتي كه از حد و حوصله خوانندگان خارج بوده، حذف شده است. مترجم كتاب، مصطفی رحماندوست، شاعر «صد دانه یاقوت»، شاعر، نویسنده و مترجم کتاب های کودکان و نوجوانان اين اثر را به فارسي برگردانده است.

اين كتاب داراي پنج بخش است. در هر بخش به سئوالاتي همچون: چرا قصه گويي كنيم؟ چه وقت براي قصه گويي مناسب است؟ چه نوع قصه هايي براي گفتن مناسب است؟ چگونه قصه بگوئيم؟ پاسخ داده است و در بخش پاياني چند قصه مناسب ارائه شده است.

۳. هنر قصه گويي/ علي خانجاني/ كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان/ ۱۴۴ صفحه

چیستی، چرایی و چگونگی قصه گویی محتواي اصلی «هنر قصه گویی» را به خود اختصاص داده و نويسنده به شناخت قصه گویی و جنبه های هنری آن و بررسی انواع قصه گویی پرداخته است. بسیاری بر این عقیده اند که قصه گویی ابزاری کهنه و از کارافتاده و متعلق به روزگار گذشته است. اما به باور علی خانجانی این ابزار، هنری ست کارآمد که در دوره های زمانی مختلف، با قابلیت های بسیاري به روز مي شود و حیات خود را پی ادامه مي دهد.

در بخش چگونگی، با اشاره به نمونه های موفق و ذكر مثال از قصه های آشنا براي مخاطبين، راه ورسم قصه گویی از انتخاب قصه تا پرورش و آماده سازی آن برای اجرا، به مخاطبان کتاب که اولیای تربیتی هستند، آموزش داده می شود.

نويسنده يكي از دلايل خود براي نگارش كتاب حاضر را كمبود مطالب كاربردي و متناسب با نيازهاي فرهنگي جامعه در اين خصوص دانسته است. مولف معتقد است بيشتر مطالب موجود در اين زمينه، ترجمه و ناسازگار با شرايط بومي ـ فرهنگي ايران است. بنابراين قصه هاي ترجمه اي دور از ذهن و غريب براي قصه گويان ايراني است كه اثر بخشي آن را محدود مي كند. منابع تأليفي داخلي نيز بيشتر توسط كساني نگارش يافته كه عمده تجارب و فعاليت هاي شان در حوزه هاي نظري و پژوهشي قصه گويي بوده و كمتر با مسائل اجرايي و نيازهاي كاربردي علاقمندان مرتبط است. دليل ديگر، پاسخ دادن به پرسش هاي متعدد و فراواني ست كه از طرف علاقمندان و فراگيران آموزش هاي قصه گويي طرح شده، انگيزه ي نوشته شدن اين اثر است.

۴. کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون/ برونو بتلهایم/ کمال بهروز کیا/ نشر افکار

کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون» کاربردها و کارکردهای قصه های عامیانه را در فرآیند فرهنگ پذیری نشان می دهد و نقش قصه ها را در دنیای کودکان باز می گوید. کارکرد مثبت قصه ها در شکل گیری شخصیت و نگاهی دوباره به قصه های عامیانه بحث اصلی کتاب است.

وجود معنا در زندگی کودکان اهمیت بالایی به لحاظ شخصیتی و رشد دارد. کودک اگر به گونه ای تربیت شود که زندگی برایش پرمعنا باشد، در طول عمر خود با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد. ادبیات و داستان های عامیانه از جمله بهترین ابزارهای معنابخشی به زندگی کودکانند. بخصوص قصه های عامیانه ي خیال انگیز دارای شخصیت هایی هستند که کودک می تواند خود را در نقش آن ها بیابد و از تجارب آن ها درس بگیرد. شخصیت هایی که کودک تمایل ها و ترس های خود را در آنان می بیند.

نکته دیگری آنکه کودکانِ هنجار و ناهنجار با هر درجه هوشی، بیشتر قصه های عامیانه را می پسندند. نويسنده این مسئله و دلیل آن را در کتاب مطرح کرده است. در بخش اول کتاب مفاهیمی کلی در زمینه روان کاوی قصه ها و مسائل تربیتی مربوط به آن را همراه با مثال هایی از اساطیر و قصه های مختلف ارائه می کند. بخش دوم قصه های مشهوری مانند هنسل و گرتل، گیسوطلا و سه خرس، سفید برفی، بررسی و تأثیر آن بر ذهن کودک را نشان می دهد.

۵. هنر قصه گویی خلاق/ جک دیوید زایپس/ مترجم: مینو پرنیاني/ رشد/ ۳۹۲ صفحه

«هنر قصه گويي خلاق» كتابي كاربردي و مسرت بخش براي قصه گويان، معلم ها، والدين و هر آن كسي ست كه دست اندركار هستي بخشيدن به قصه هاست. كتاب براي قصه گويان پر تجربه همانقدر با اهميت و مفيد است كه براي كم تجربه ها. اين كتاب بر هنجارهاي اجتماعي، نگرش هاي اخلاقي و از همه مهمتر احترام به كودكان تأكيد دارد و در حقيقت گرد هم آمده از تجربه هاي شخصي يك قصه گوي تواناست.

محور بحث هاي كتاب، قصه گويي خلاق ست كه امروزه به يكي از برنامه هاي رايج مراكز پيش دبستاني است. شيوه نگارش كتاب به گونه اي ست كه راه ها و فنون قصه گويي، تفاوت قصه ها و بيان خلاقانه آنها آموزش داده مي شود. خواننده ي ايراني بايد با در نظر گرفتن تفاوت هاي فرهنگي بومي با نويسنده اثر، به تجربه هاي متناسب با فرهنگ خود دست يابد.

در بخش اول با عنوان قصه هاي پريان به ساختار حكايت هاي سنتي و شخصيت هاي مختلف آن، مايه ي اصلي و فضاي داستان آشنايي مي شويم. در بخشي ديگر از كتاب به آميختن قصه ها با بازي ها و اشعار اشاره شده است. در بخش دوم كتاب با عنوان پي گرد در ژانرها به انواع متفاوت حكايات حيوانات با تأكيد بر فابل به عنوان ژانري متمايز ولي مربوط به حكايت پريان پرداخته است. در اين بخش نويسنده از چگونگي رهبري مردم توسط افسانه ها و اسطوره سازي و قصه هاي گزاف و شاخ دار و اغراق آميز، داستانهاي آرزومندانه و داستان هاي مرتبط با آرمان شهر سخن گفته است. بخش ديگر، درباره ي مواجهه غيرمعمول با داستان هاي علمي ـ تخيلي است. بخش بعدي، چشم اندازي تازه به نمايش هاي خلاق و ويديو در كار با كودكان را تشريح مي كند. و بالاخره بخش آخر استفاده بجا و نابجا از قصه گويي را توضيح مي دهد.

۶. نقش دلپذیر؛ قصه گویی برای تربیت بهتر کودکان/ حسین فرخ مهر/ عابد/ ۲۴۸ صفحه

داستان مكمل ديگر روش هاي تربيتي ست كه تأثير آن بر ذهن كودك همچون نقش بر سنگ، ماندني و ديرپاست. برانگيختن حسّ كنجكاوي، دقت، شناخت محيط و كشف حقايق، پاسخ به برخي از نيازهاي شناختي انسان، سرگرمي و برخورداري از لحظات شادي، پختگي و رشد احساسات، ايجاد ايمان مذهبي و فضايل ارزنده، برقراري روابط دوستانه ميان كودكان و يا ميان آنان با والدين و مربيانشان، آماده سازي براي زندگي اجتماعي و جامعه پذيري، بيان نصيحت به صورت غير مستقيم به منظور برطرف كردن نواقص و ضعف هاي رفتاري، ايجاد گرايش به كارهاي خوب و دروني كردن ارزش ها، پرورش خلاقيت كودك و غيره، همگي از طريق قصه گوئي مي تواند حاصل شود. قصه گويي با ذات بشر همخواني دارد و براي كودكان شادي آفرين است. قصه كودكان را از دانايي سرشار و اشتياق به يادگيري و دستيابي به تجربه هاي تازه را برايشان آسان مي سازد.

موضوعات مطرح شده در بخش هاي هشت گانه ي «نقش دل پذير» بيانگر جايگاه و اهداف، اهميت و فوايد، پيشينه و خاستگاه قصه گوئي و همچنين ويژگي هاي داستان هاي قرآني، معرفي برخي عناصر قصه هاي ايراني، انواع داستان و افسانه هاي كهن عاميانه و قومي، نشانه هاي داستان خوب، شيوه هاي قصه گويي، انواع و اصول مهارت خلاصه نويسي داستان ها، نقش قصه گويي در تعليم و تربيت فكري و روحي كودكان، استفاده از نمايش خلاق همانند چيستان، بازيِ حدس زدن، پانتوميم و بازيِ چه احساسي دارم؟ و كاربردهاي آموزشي نمايش خلاق است. در بخش پاياني كتاب به برخي از نوآوران و مشاهير عرصه داستان نويسي اشاره شده و به زندگي نامه و معرفي آثارشان مي پردازد.

۷. قصه و قصه گویی/ محمدرضا یوسفی/ پيك بهار/ ۱۴۴ صفحه

عمده رهاورد قصه و قصه گويي ايجاد شرايطي براي گسترش و شكوفايي خلاقيت در ذهن كودكان و نوجوانان است. خلاقيت، ماندگار و ثابت نيست بلكه هر لحظه مي بايد نو گردد تا روند رشد شخصيت ميسر شود. اين كتاب با مهارت افزايي در زمينه قصه گويي، خلاقيت در بازنويسي و بازآفريني ساختار قصه هاي كهنِ شفاهي را جهت دهي مي كند تا قصه ها با نيازها و خواسته هاي امروزي كودكان و نوجوانان منطبق گردد. از اين رو در راستاي هنر قصه گويي مي توان به بخشي از نيازهاي كودك پاسخ داد و با ياري جستن از قصه ها آموزش هاي لازم و مناسب را به كودكان آموخت.

قصه گويي هنري شفاهي ست كه نياز به شناخت عناصر داستان و ويژگي هاي قصه گويي دارد. اگر قصه گو فنون قصه گويي را بداند و توانمندي قصه گفتن را داشته باشد اما قصه را نشناسد، حاصل كارش به هدر مي رود. قصه گو بايد بداند ساختار يك قصه چيست و در ارتباط با مخاطبش چگونه قصه اي را بايد انتخاب كند و آنگاه به قصه گويي بپردازد.

عناصر ساختاري قصه نظير طرح، موضوع، درون مايه، شخصيت پردازي، فضاسازي، صحنه سازي و غيره به طور اجمالي در اين كتاب شرح داده مي شود. قصه گويي به عنوان پديده اي شفاهي ـ گفتاري مد نظر نويسنده ي كتاب است. بنابراين در پي پاسخ به سئوالاتي ست همچون: چه قصه اي بگوئيم؟ چگونه قصه بگوئيم؟ در پانزده بخش اصلي كتاب، به مواردي همچون بازنويسي كاربردي قصه ها، شيوه هاي قصه گويي، مستقيم گويي، انتخاب قصه، تخيل در قصه، قصه خواني، قصه گويي، لحن، چينش، سكوت خواني، خلاقيت، قصه گويي و رسانه هاي ديگر اشاره شده است.

۸. آيا براي فرزند خود قصه مي گوييد؟/ رضا پورحسين، پگاه وحيدي منش/ لك لك/ ۳۲ صفحه

قصه گويي يكي از قديمي ترين هنرهايي ست كه ميان مردم رواج داشته است. در گذشته قصه ها وسيله اي براي انتقال ارزش ها، تاريخ و آداب و رسوم و سرگذشت افراد و جوامع بوده است. کتاب مصوّر « آيا براي فرزند خود قصه مي گوييد؟» از سري کتاب هاي آشنايي با خصوصيات روان شناختي خردسالان است که به موضوع قصه گويي براي کودکان اختصاص دارد. نگارنده با پرداختن به تأثيرات روان شناختي، اجتماعي و هنري قصه گويي، مهارت هاي لازم را براي قصه گويي مؤثّر معرفي کرده است.

برخي از مهارت هاي لازم در قصه گويي كه در اين كتاب ارائه مي شود بدين شرح است:

ــ قبل از ارائه قصه، براي كودك چندبار آنرا بخوانيد و به هر نحوي كه مي توانيد آن را براي ارئه بهتر به كودك آماده كنيد.

ــ به اين نكته توجه داشته باشيد كه كودكان در سنين پايين، دامنه ي تمركز كمتري دارند و نبايد با آنها سختگيرانه برخورد كرد تا به طور مداوم به تمام داستان گوش دهند.

ــ با استفاده از ايما و اشاره و حالات صورت، جلوه هاي بصري را به داستان اضافه كنيد.

ــ هنگام گفتگو بين شخصيت هاي مختلف داستان، بهتر است از لحن هاي مختلف استفاده كنيد.

ــ قبل از جستجو براي انتخاب يك داستان، هدف خود را از گفتن داستان مشخص كنيد.

ــ در زمان هاي مناسب كه در داستان درباره ي ارزش ها مسائلي يادآوري شده، به تناسب بحث كنيد. البته نيازي نيست كه همه ي مطالب را براي كودك توضيح دهيد. به او فرصت دهيد تا عقايدش را بيان كند و خودش درباره مسائلي كه شنيده است فكر و نتيجه گيري كند.

۹. کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون/ برونو بتلهایم/ کمال بهروز کیا/ نشر افکار